برتون مرز بین واقعیت و خیال را از میان برداشته است

فیلم «بیگ فیش» در خانه هنرمندان ایران به روی پرده رفت.

به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در دویست و سی و یکمین برنامه سینماتک خانه هنرمندان ایران دوشنبه ۱۰ آبان فیلم «بیگ فیش» به کارگردانی تیم برتون در تالار استاد ناصری به نمایش در آمد. در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور پوریا ذوالفقاری و علی علایی برگزار شد.

در ابتدای این نشست علایی ضمن اشاره به فعالیت های برتون در زمینه های مختلف هنری گفت: این کارگردان در دوران دبیرستان به پویانمایی و جهان فانتزی علاقمند بوده و بعدها وارد کمپانی والت دیزنی می شود. اما آیا فانتزی موجود در آثار او را می توان در دسته بندی متداول فیلم های فانتزی جای داد؟ به نظر می رسد چنین کاری در واقع موجب تقلیل آثار او خواهد شد؛ فانتزی ابزاری برای برتون است تا جهان بینی خود را مطرح کند.

وی ادامه داد: نیت برتون در ساخت این فیلم را می توان ستایش قصه گویی و رویاپردازی دانست. کاری که به نظر می رسد در انجام آن موفق بوده است. در «بیگ فیش» با دو نوع واقعیت سر و کار داریم؛ او در مقابل واقعیت های عینی، واقعیت های ذهنی و خاطراتی را مطرح می کند که واقعیت زندگی ما هستند. از این جهت نمی توان گفت فانتزی ها واقعیت ندارند و تعریف او از فانتزی با تعریف رایج متفاوت است. ضمن اینکه خودِ مساله ی نمایشگری، برای برتون اهمیت دارد و این قضیه را می توان از تنوع ژانر در فیلم متوجه شد؛ اینکه قصه را چگونه روایت کنیم که مخاطب بیشترین لذت را از تماشای فیلم ببرد.

پس از آن ذوالفقاری ضمن آرزوی سلامتی برای محسن سیف گفت: برتون در کمپانی دیزنی فعالیتش را آغاز کرده و در آنجا طرح هایی پیاده می کند که به گفته خودش مدام رد می شدند. توصیفی که او از کار کارمندی در این کمپانی دارد، تا حدی موقعیت خود او در هالیوود را نیز ترسیم می کند؛ جایی که از شما می خواهند در عین حال هنرمندی درجه یک و همینطور کارمندی سر به زیر و گوش به فرمان باشید. جدال بین هنرمند و کارمند بودن در درون برتون، از زمان کار در دیزنی آغاز شده و در هالیوود نیز ادامه داشته است. با وجود این شکل از فعالیتِ برتون در هالیوود، او همواره توانسته مُهر خود را بر آثار تولیدی اش در این فضا بزند.

این منتقد سینمایی درباره اهمیت فیلم «بیگ فیش» در کارنامه هنری برتون گفت: برتون تا پیش از ساخت این فیلم، قدم به قدم در حال غرق شدن در شیوه داستان گویی هالیوودی بود و «بیگ فیش» گشایشی در مسیر فیلمسازی او محسوب می شود؛ او در این فیلم هراس هایش را کنار گذاشته و دست به تجربه کردن می زند. «بیگ فیش» اگرچه بر اساس رمان دانیل والاس ساخته شده، اما از بسیاری جهات با آن متفاوت است؛ در واقع می توان گفت نیمه دوم فیلم ربطی به رمان ندارد و بر اساس ایده های برتون پیش می رود. یکی از تفاوت های مهم رمان و فیلم «بیگ فیش» اینست که در رمان مرز خیال و واقعیت و خرافه تفکیک شده است، اما در فیلم تمام این مرزها پشت سر گذاشته می شود. برتون با فراغ بال خود را رها کرد و در قید و بند هیچ قاعده ای گرفتار نمانده است. او واقعیت و خیال و خرافه را درهم آمیخته، اما فراموش نکنیم که حتی در خیالی ترین موقعیت ها نیز همواره نشانه ای از واقعیت را برجای می گذارد.

ذوالفقاری افزود: یکی دیگر از چیزهایی که برتون به رمان اضافه کرده، مساله ی تقدیرگرایی و همینطور قصه هایی مانند پری دریایی، مرد گرگ نما و.. است که به نظر می رسد از قصه های شرقی الهام گرفته است. اگر زمانی بکارگیری پزشک سیاه پوست برای عمل زایمان یک زن سفیدپوست در آمریکا ممنوع بوده است، اما برتون به عمد پزشک را سیاه پوست انتخاب می کند. در فیلم حتی اشاراتی به بحران اقتصادی آمریکا در دهه ۲۰و ۳۰ میلادی نیز می بینیم. ضمن اینکه رمان «بیگ فیش» رمانی تلخ و تکان دهنده است، اما برتون قصد ندارد قصه را تا آن حد تلخ و سیاه کند. نسبت تماشاگر با فیلم، شبیه به نسبت پسر با پدرش در فیلم است؛ رازآلودگی و ابهامی که شما تنها ۱۰ درصد از کوه یخ شناور در آب را می بینید. همانطور که پدر خصلتی کولی وار دارد و همواره برای پسر ابهام آلود باقی می ماند، ما نیز در مواجهه با فیلم ابهاماتی خواهیم داشت که به ناچار باید آنها را بپذیریم.

وی ادامه داد: «بیگ فیش» برای برتون فضای نفس کشیدن و نوعی مکاشفه برای یافتن پرسش هایش محسوب می شود. همینجاست که او تکلیفش را با مرگ پدر و مادر و واقعیت بچه دار شدن روشن می کند. بنابراین این فیلم برای او یک فیلم شخصی است. شاید به عنوان مثال فیلم «ادوارد دست قیچی» را کسان دیگری نیز می توانستند بسازند، اما «بیگ فیش» را صرفا برتون می تواند بسازد. او در انتهای فیلم، قصه را در مقام میراثی مطرح می کند که از پدر به فرزند به ارث می رسد. برتون در «بیگ فیش» سراغ ستاره های محبوبش مانند جانی دپ نمی رود، بلکه بازیگرانی را به کار می گیرد که به گفته خودش «فداکاری» کنند و هر آنچه می خواهد را در فیلم به نمایش بگذارند. همانطور که می بینیم، نیمه دوم فیلم ترکیبی از ژانرهای مختلف سینمایی مانند «جنگی»، «حادثه ای» و.. است. لحن های مختلف، زیبایی شناسی و رنگ های گوناگون بکار گرفته شده، طنز ویژه فیلم و.. همه به خاص بودن آن کمک کرده است.

در بخش دیگری از این نشست، خسرو دهقان که در میان تماشاگران حضور داشت در خصوص سینمای برتون و فیلم «بیگ فیش» گفت: برتون یکی از فیلمسازان نمونه ای است که مخاطب را با رازآلودگی و دیوانگی و کودکانگی سینما و آنچه روی پرده می رود، آشنا می کند. همانطور که در «بیگ فیش» می بینیم، او به هیچ قاعده و اصولی پایبند نیست و مطابق میل خود رفتار می کند و به یک معنا خودِ سینما را بازتاب می دهد. سینمای او مخاطب را کنترل و وارد دنیای خودش می کند. این فیلم ارتباطی به دنیای واقعی ندارد و به نوعی شبیه قصه گویی مادربزرگ ها پای کرسی در شب های زمستان است که بچه ها را از دنیای واقعی به جهانی دیگر می برد. او در درون خود هم سینماست، چرا که تمام قواعد را در خودش نیز بهم می زند. برتون درگیر جهان ایدئولوژی ها نیست و در فیلمش قصد اندرزگویی و بیان مفاهیم ندارد. او یک دیوانه ی عاشق سینماست که تجارب زندگی خود و کودکیِ ناتمامش را به نمایش در آورده و با ما به اشتراک می گذارد.