درباره نمایش " آداب شکار روباه" / محمد شاکری
منتشر در روزنامه سازندگی سه شنبه 17 تیر 1404
نیلوفر ثانی
"اقتباسی هویتمند، روایتی مستقل"

"آداب شکار روباه" نمایشی به کارگردانی محمد شاکری است که اجراهای خود را پس از وقفه در فعالیتهای نمایشی و هنری به دلیل وضعیت جنگی پیش آمده،از ۸ تیرماه و در سالن چهارسوی مجموعه تئاترشهر آغاز کرده است.
این نمایش که حاصل کار گروهی شهرستانی از استان خراسان شمالی و شهر بجنورد است با حضور در جشنواره چهل‎و سوم تئاتر فجر، نظر بسیاری از تماشاگران و اهالی تئاتر را جلب نمود و به عنوان یکی از اجراهای خوب نمایشی این جشنواره، مطرح گردید.
گروه تئاتر "آداب شکار روباه" چندی پیش در جشنواره ... دیدن ادامه ›› نمایشی کشور تاجیکستان نیز حضور یافت و توانست در آن رویداد، نماینده مطرحی از ایران باشد و مورد تقدیر قرار بگیرد. چنانکه مسئولان هنری تاجیکستان از این گروه برای اجراهای بیشتری دعوت بعمل آوردند.
"آداب شکار روباه"، به نویسندگی ابراهیم عادل نیا، هر چند موضوع و ارجاعی تاریخی دارد اما هوشمندانه فرم روایت خود را با نمایشنامه کلفت‎های ژان ژنه که اثری معاصر و امروزی است، تلفیق نموده و در بستری از آن به نقل موضوع می‎پردازد.
در چادر آغامحمدخان قاجار و در اردوگاه جنگ، دو فرد که به نظر یکی شاه و دیگری خدمتکار اوست به مکالمه مشغولند. حقارتها، رنج‎ها و عقده‎های این شاه اخته با ملازم و نوکر خود بازگو می‎شود تا از بُعد رواشناختی نیز مخاطب با احوال آغامحمدخان و روحیه‎ی آزارگری او آشنا شود.
کمی که می‎گذرد روشن می‎شود که این دو فرد هر دو ندیم‎باشی آغامحمدخان هستند که در غیاب او در چادر، در حال بازی و نمایش نقش شاه و نوکر هستند، درست همانطور که ژان ژنه دو خواهر خدمتکار را در نبود مادام به بازی و نقش‎آفرینی وامی‎دارد تا مسئله‎ی مهمتر و کلانتری از دلخوری و نارضایتی خدمتکاری نسبت به صاحبخانه را مطرح نماید. با بهره از تجسم توهم، و رویاپردازی در اجرای نمایشی، به اختلاف طبقاتی، استثمار و سرپیچی اشاره می‎شود و به ناهنجاری‎های روانی افراد جامعه در شرایط نابرابری و غیرعادلانه و بروز خشونت ناشی از آن، می‎پردازد.
عادل‎نیا نیز با بهره از مفاهیم و مشخصات متن ژنه، آنرا در روایتی تاریخی و یکی از رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی ایران، معادل‎سازی می‎کند. جایی که عقده حقارت و خشونت‎های دوره زیستی، فرد را تا سطح صاحب قدرتی که مرتکب جنایت و کشتار جمع زیادی از مردم می‎شود، پردازش می‎کند.
کودکی آغامحمد خان که در اسارت با عقیم‎سازی و اختگی او همراه است، از او موجودی می‎سازد که دست به هر جنایتی می‎زند تا خود را به قدرت برساند و در آن نگه دارد. از کورکردن چشمان بسیاری از مردمان اهالی کرمان گرفته تا هر نوع رفتار محقرانه و غیرانسانی با اطرافیان و زیردستان خود. حکایت برخی از اعمال او ،با "بازی در بازی" بخش نخست و همان منوال، در بخش دوم که با حضور آغامحمدخان همراه است، نقل می‎شود. درست همانطور که در کلفتها نیز، مادام به خانه باز می‎گردد و برخورد او با خدمتکارانش همانگونه است که توسط آن دو پیشتر بازی شده بود، آغامحمد خان نیز به چادر می‎آید و همان رفتار توأم با سوءظن، بی‎اعتمادی و وسواس را با دو ملازم خود تکرار می‎کند.
تاکید نویسنده بر اقتباس و همسان‎سازی دو متن، همان مفاهیم متن ژنه، از بهره‎کشی، استثمار و سلطه‎گری صاحب قدرت، نسبت به فرودستان خود است و شالکه روان نژندی و روانشناختی اثر را حفظ می‎کند و طبق همان ترتیب، ملازمان از نقشه قتل شاه، به کشتن خود می‎رسند. این فضاسازی مشابه می‎تواند در اشل‎های کلان‎تر به وضعیت سیاسی و اجتماعی جوامع معاصر، با وجود مستبدی در رأس و توده مردم نیز تعمیم یابد و سویه‎های تحلیلی و جامعه‎شناسی نیز ارائه دهد.
" آداب شکار روباه" که نام خود را از شیوه شکار روباهی که تک افتاده و تنهاست و بهمین دلیل براحتی قابل شکار شدن است، وام گرفته، متن منسجم و زیرلایه‎های روانشناختی با بازی‎های قوی و مسلط هر سه بازیگر به ویژه حکمت شیردل که عنوان بهترین بازیگر مرد جشنواره تئاتر فجر سال گذشته را نیز دریافت نموده، می‎تواند اجرای قابل توجهی در حال حاضر باشد. نورپردازی، طراحی صحنه و پوشش بازیگران، فکرشده و در راستای داستان است اگرچه می‎توانست خلاقیت بیشتری بکار برده شود.
محمد شاکری بهمراه گروه نمایشی خود و با تمرینات چندماهه و موفقیت در دو رویداد هنری، توانسته‎اند در یکی از سالن‎های معتبر تئاترشهر بروی صحنه بیایند و تجربه حضور در پایتخت را با مخاطب جدی تئاتر و منتقدان بدست آورند. بدون شک درخشش گروه‎های نمایشی شهرستانی که امکانات اندکی برای تمرین و اجرا دارند، می‎تواند نمونه‎ای از تلاش و فعالیت درست و تمرین شده‎ای از یک اثر صحنه‎ای باشد که در خیل اجراهای هر شب سالن‎های پایتخت، کمتر قابل مشاهده است. حمایت از این گروه‎های بااستعداد و هنرمند شهرستانها، انگیزه‎ای برای ادامه این مسیر فراهم می‎آورد که به تقویت و حضور پرتعدادتری از اجرای نمایشی از شهرهای مختلف ایران بر صحنه و شاهد کیفیت بهتری از یک نمایش باشیم.