نگاهی به نمایش رامسس دوم – رضا گوران
نیلوفرثانی
منتشر در روزنامه سازندگی چهارشنبه ۳۰ مهر ۴۰۴

«ناگهان فروپاشی»
نمایشنامه «رامسس دوم» نوشته سباستین تیری نمایشنامه‌‎نویس، سناریونویس، بازیگر، کارگردان و کمدین فرانسوی‌ست که از سال ۲۰۰۴ آثار او در تلویزیون و تئاتر، به معرض دید علاقمندان قرار گرفته است. او اگرچه اولین نمایشنامه خود به نام «بدون آسانسور» را در ۲۰۰۵ به نگارش درآورد و سپس توسط کارگردانان مهم فرانسه بروی صحنه آمد، با این حال بسیاری از آثار او تلویزیونی و سینمایی هستند.
سباستین تیری، تحصیلات خود را در رشته فلسفه و تئاتر در دانشگاه سوربن پاریس به پایان رساند و بطور حرفه‌ای از سال ۲۰۰۰ فعالیت در عرصه تئاتر ... دیدن ادامه ›› را آغاز کرد. او بیش از ۱۵نمایشنامه نوشته است که اغلب آن‌ها در تئاترهای فرانسه و سایر کشورهای اروپایی به روی صحنه رفته‌اند. تیری در نگارش نمایشنامه‌ های خود متاثر از سبک ابزورد است، به ویژه از آثار ساموئل بکت و ژان ژنه که با دغدغه‌ی انسان امروز و مسائلی که با آنها درگیر است، متن‎های خود را ساخته و پرداخته می ‎کند. نوعی بازی روانی و زبانی نیز در آثار او به چشم می‌خورد که گاه به پوچی و سیکل تکراری و عبث زندگی اشاره می‌‎کند و گاه با کمدی سیاه و تلخ به موضوعاتی از مرز بین حقیقت و توهم، ارتباطات انسانی، جنون و تردید می پردازد.
او تلاش نمی کند روزنه های امید و مثبتی از دنیای امروز را در این پوچی و معناباختگی باز کند بلکه وضعیت را همانطور که هست و می ‎بیند به تصویر می کشد. از دیگر آثار او می‎توان به نمایشنامه «آقای اشمیت کیه؟» اشاره کرد که بارها در ایران بروی صحنه اجرا شده است.
در «رامسس دوم» نیز تیری از یک موقعیت روزمره و یک ارتباط خانوادگی درامی را خلق می ‎کند که در آن علاوه بر بازی با حقیقت و توهم، نوعی بازآفرینی همزمان چند موقعیت از یک اتفاق را در نظر می گیرد. این نگاه ویژه، امکان برداشت‎ها و نتیجه ‎گیری‎های متفاوت و متنوعی را میسر می‎کند تا تماشاگر تنها با یک داستان و یک پایان، از سالن خارج نشود. همان شگردی که از مدتها پیش در سینما آغاز شده است.
داستان «رامسس دوم» درباره زن و مردی میانسال است که ویلایی در خارج از شهر و منطقه ای جنگلی دارند و برای صرف ناهار ظهر، منتظر آمدن دخترشان و شوهرش هستند که به تازگی از سفر مصر بازگشته ‎اند. داماد می‎آید اما از دختر خبری نیست. در طی پرس‎وجوها و رفتار عجیب و متناقض داماد و پاسخ های بی ‎ربط او، احتمال به قتل رسیدن دختر پیش می‎آید اما در این حین دختر خانواده وارد می‎شود و داماد هر چه پیش آمده را انکار می‎کند. ژان پدر خانواده در این وضعیت دچار ظن و بدگمانی نسبت به رفتار متیو می‎شود و زمانی که تا سه بار این روند تکرار می‎شود، و هر بار شدیدتر از قبل احتمال قتل دختر قوت می‎گیرد، رفتار ژان به سمت نوعی جنون و فروپاشی می‎رود. در پایان نیز همچنان مشخص نیست که آیا تمام رخدادها از ذهن پارانوییدی و مشکلات روانی ژان بیرون آمده یا براستی داماد با این رفتار آنها را شکنجه داده است.
رضا گوران از چهره های شناخته شده تئاتر، که حالا پس از ۶ سال بار دیگر به اجرای نمایش به سالن اصلی تئاترشهر بازگشته، «رامسس دوم» را از تیری را که برای بار نخست اجرا می‎شود، انتخاب و با بازیگران حرفه ‎ای تئاتر بروی صحنه آورده است. این نمایشنامه اردیبهشت امسال و توسط شهلا حائری ترجمه و از نشر نی منتشر شده است.
رضا گوران که سابقه ساخت آثاری چون «هملت»، « مرداب روی بام»، «شب آوازهایش را می خواند» و فیلم سینمایی «سرکوب» را طی یک دهه اخیر در کارنامه خود دارد و به عنوان کارگردانی خلاق که به ویژه به عناصر بصری اجرا و بازی گرفتن از بازیگران مشهور است، اینبار متنی فرانسوی و معاصر را که کمدی و ابزورد است برای اجرا در نظر گرفته است. هر چند با دستکاری ‎های متعدد در متن و جابجایی کاراکتر اصلی مرد "ژان" به زن/ مادر خانواده، اساسا تغییرات به شکلی رقم خورده است که با متن اصلی تفاوت زیادی دارد. پایان ‎بندی نیز به شکل دیگری چیده شده که ابهام و پایان باز را، تا حدود زیادی کمرنگ کند. اگرچه همین اقدام باعث ناهم خوانی مسیر و روند نمایش و برداشت‎های ژان از برخورد متیو در متن اصلی شده و باگهایی به جریان نمایش افزوده است.
«رامسس دوم» گوران را باید بازخوانی و اثری مستقل خود او در نظر گرفت. چیزی شبیه به اقتباس که از قضا بخش های زیادی از دیالوگها با متن اصلی، مشابه ‎اند اما آنچه در بطن و متن نمایش شکل گرفته و پیش می ‎رود، متفاوت از متن تیری است.
در این جا تمام نقطه تمرکز اثر به بیماری روانی مادر که نقش آن را سحر دولتشاهی بازی می‏‎کند، معطوف شده است. یعنی قرار است بین مرز توهم و حقیقتی که از آزار داماد و اختلال روانی مادر ارائه می‎شود، کفه به سمتی برود که تمام آنچه از شکنجه و آزارگری داماد بروی صحنه دیده‎ایم، همگی حاصل توهم و تصور مادر بوده باشد.
این روند که به غافلگیری تماشاگر و کشش ادامه داستان توسط او کمک می‎کند، پرسش ‎های زیادی را نیز در ذهنش باقی می‎ گذارد. بهمین دلیل به نظر می ‎رسد تغییرات در جهت ایجاد هیجان و ساده‎سازی لایه‎ های آن به هدف جذب بیشتر مخاطب اعمال شده است و نه چندان مفهومی و محتوایی.
به عنوان مثال مشخص نیست که چطور پس از ۱۰ سال که از رابطه ازدواج دختر و شوهرش می گذرد، چرا اکنون این اختلال و هراس از رفتار او برای مادر/زن پیش می‎ آید.آیا غیبت دختر و توضیحات متناقض متیو و کشف بیلی در صندوق عقب ماشین، او را ناگهانی به مرز فروپاشی رسانده؟ هیچ پیشینه ای از سابقه توهمات و یا اختلال حواس و روان در مادر ارائه نمی ‎شود و تمام آنچه که باید به برقراری پیوندها و ارتباط بین وقایع کمک کند در همان روایت پیش ‎رو و اجرای روی صحنه خلاصه شده است. بهمین دلیل چندان وضعیت روانی و علت برخوردهای مادر با داماد روشن نمی‎شود. بویژه در پرده ‎ی نهایی شکنجه ‎های داماد به حد اعلای خود و با سویه‎های اروتیک می‎رسد و که بیشتر به نمایش خشونت و تحریک تماشاگر معطوف می‎شود.
با این حال «رامسس دوم» با وجود موضوعی انسانی و روابط بین افراد که همچون نقاب رامسس دوم، می تواند آنقدر متغیر و بی ثبات باشه که در لحظه تغییر کند، با بازیگری اندازه و جذاب «علی شادمان» و «سحر دولتشاهی»، طراحی صحنه متفاوت و سورئال، موسیقی افکتیو و مدرن همراه با اجرا و داستانی تعلیقی و دلهره‎آور و پرهیجان، می‎تواند اجرای قابل قبولی باشد.
اگر چه اگر چینش وقایع و عمیق‎ تر شدن مسائل و بُعد دادن به روابط و کاراکترها، کاملتر و دقیقتر صورت می ‎گرفت می توانست اجرای درخور و موفق تری نیز رقم بخورد. با اینحال همچنان ابهام و پرسش های زیادی پس از تماشای اثر با تماشاگر باقی می‎ماند.
نمایش «رامسس دوم» به نویسندگی سباستین تیری و کارگردانی رضا گوران با بازیگری «سحر ‌دولتشاهی، علی ‌شادمان، سعید ‌چنگیزیان و حدیث ‌میرامینی» از مهرماه ۱۴۰۴ در سالن اصلی تئاترشهر بروی صحنه آمده و میزبان علاقمندان به تئاتر است.

نیلوفرثانی